1930–40 жж. ХАЛЫҚТЫ ҚОНЫСТАНДЫРУДЫҢ БІР ТҮРІ РЕТІНДЕ ЖЕР АУДАРУ (Қазақстан мысалында)

Аңдатпа

Жер аудару тарихы Кеңес Одағы кезеңіндегі халық қозғалысы мәселелерімен тығыз байланысты. Мақалада архивтік зерттеулер негізінде бұл қайғылы оқиғалар сипатталып, әсіресе, кенеттен құқығынан, мүлкінен, баспанасынан және жиі жағдайда кәсіби қызметінен айырылған адамдардың бейімделу тәжірибесіне ерекше назар аударылады. Сондай-ақ азаматтарды екінші сортты азамат ретінде тануға мәжбүрлеген режим және қабылдаушы қауымдастықтардың олармен өзара әрекеттесуі сияқты бірқатар нәзік мәселелер де қозғалады. Жер аударылған халықтың, әсіресе немістердің, жат әрі қолайсыз ортаға бейімделу үдерісі, сондай-ақ аман қалу мен табысқа жетудің жаңа тәжірибелерінің пайда болуы – көші-қонды шектеу теориясы (migration detention theory) аясында қарастырылады. Кеңес билігіне қажетсіз деп танылған адамдарды жер аудару арқылы, жұмыс күші тапшы болған салаларда еңбек ресурстарының жетіспеушілігін жоюға тырысты. Бұл – жер аударылғандарды заңды мәртебесінен айырып, оларды Кеңес модернизациясының мақсаттарын жүзеге асыру үшін арзан жұмыс күші ретінде пайдалануға негізделген жаңа тәжірибеге айналды. Осылайша, жер аудару науқанының маңызды бөлігі мемлекетке қажет экономикалық қажеттіліктермен айқындалды. Архивтік құжаттарда көрініс тапқан жер аударылған топтардың тарихи жадында олардың Қазақстан мен басқа да Орталық Азия республикаларындағы түрлі салалардағы ең қиын еңбек кезеңдері туралы мәліметтер сақталған.